Ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ κατὰ τοὺς πρώτους μ.Χ. αἰῶνας

Ἡ μουσικὴ πάντοτε καὶ πανταχοῦ ἐθεωρήθη ὡς ἡ ζωηροτέρα ἔκφρασις τοῦ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος καὶ ἑπομένως ὡς ἡ μᾶλλον εὐάρεστος καὶ εὐπρόσδεκτος τῷ Θεῷ προσφορά. Ἐντεῦθεν χρήσις αὐτῆς ἐγένετο εἰς τὰς ἀρχαίας ἑλληνικὰς ἑορτὰς καὶ πανηγύρεις, ὡς καὶ εἰς τὰς Ἰουδαϊκὰς τελετὰς ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.

Καὶ αἱ Ἐκκλησίαι τοῦ Xριστοῦ ἐπὶ τῇ συστάσει αὐτῶν καθιέρωσαν πρὸς αἶνον καὶ δοξολογία τοῦ Θεοῦ, πλὴν τῶν ευχῶν καὶ τῶν δεήσεων καὶ τὴν Μουσικὴν, ἥτις διὰ τῆς χάριτος τοῦ μέλους συγκινεῖ μᾶλλον τὴν καρδία καὶ συντελεῖ πρὸς διέγερσιν καὶ διατήρησιν τῆς ἀπαιτουμένης εὐλαβείας καὶ προσοχῆς ἐν τῇ ἐκτελέσει τῆς θείας λατρείας. Τὸ παράδειγμα ἐδόθη ὑπὸ αὐτοῦ τοῦ θεμελιωτοῦ τῆς θρησκείας ἡμῶν ἐν τῷ Μυστικῷ Δείπνῳ, ἐπισφραγέντι δι᾽ ἱερᾶς ὑμνωδίας. Καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος θέλων νὰ παραστήσῃ ὅτι ἡ βάσις διὰ τὴν ὑμνῳδίαν ἁπάσης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Καινῆς Διαθήκης ὑπήρξεν ὁ Ἰησοὺς Χριστός, λέγει· «Ὁ Σωτὴρ ὕμνησεν ὅπως καὶ ἡμεῖς ὑμνῶμεν ὁμοίως». Οἱ Ἀπόστολοι, ἐπὶ τοῦ παραδείγματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν στηριζόμενοι, κατέχουσιν ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς χριστιανικῆς ψαλμῳδίας τὴν πρώτην θέσιν, ἀναδειχθέντες μουσουργοὶ καὶ ὑμνολόγοι, ὡς μαρτυρεῖ καὶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς· «Καὶ ἦσαν διὰ παντὸς ἐν τῷ ἱερῷ αἰνοῦντες καὶ εὐλογοῦντες τὸν Θεόν». (Πράξεις κδ´, 53)

Ἐν ταῖς Ἀποστολικαῖς Πράξεσι ἀπαντῶμεν ὅτι οἱ Ἀπόστολοι συναθροίζοντο πρὸς ψαλμῳδίαν καὶ προσευχὴν τὴν τρίτην, ἕκτην καὶ ἐννάτην ὥραν, καὶ ἐν ὥρᾳ νυκτός, ὡς oἱ ἀπόστολοι Παῦλος καὶ Σίλας, οἵτινες κατὰ τὸ μεσονύκτιον προσευχόμενοι ὕμνουν τὸν Θεόν. Οἱ Ἀπόστολοι δι᾽ ὕμνων καὶ προσευχῶν ἐτέλουν τὸν ἐνταφιασμὸ τῶν νεκρῶν. Ἐπιτάφιοι ὕμνοι ἐψάλησαν ἐπὶ τῇ Κοίμησει τῆς Θεοτόκου, ὡς καὶ ἐν τῷ ἐνταφιασμῷ τοῦ πρωτομάρτυρος καὶ ἀρχιδιακόνου Στεφάνου.

Ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνας, ἀνέδειξε οὐκ ὀλίγους μελωδοὺς καὶ ὑμνογράφους, οἵτινες ἐποίησαν ἔμμετρα ἄσματα καὶ ᾠδὰς λίαν ἐκφραστικὰς τοῦ εὐαγγελικοῦ πνεύματος. Τὸ μελοποιεῖν κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνας ἦν ἴδιον τοῦ ἀνωτάτου κλήρου· διὸ καὶ ὡς μελοποιοὶ ἀναφέρονται oἱ ἀνώτατοι τῆς Ἐκκλησίας ἱεράρχαι· Διονύσιος Ἁρεοπαγίτης, Ἱερόθεος Ἀθηνῶν, Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος (ὅστις καὶ εἰσήγαγεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τὴν Ἀντίφωνον ψαλμῳδίαν καὶ τοὺς δύο χορούς), Πολύκαρπος Σμύρνης, Ἰουστίνος ὁ Φιλόσοφος καὶ μάρτυς, Εἰρηναῖος ἐπίσκοπος Λουγδούνου, Κλήμης ὁ Αλεξανδρεύς, Ἱππόλυτος, Ὠριγένης, Γάϊος, πρεσβύτερος Ρώμης, Γρηγόριος ὁ Νεοκαισαρείας, Ἀνατόλιος Λαοδικείας, Ἀθηνογένης Σεβαστείας, Νέπως Πενταπόλεως, κ.ἄ.

Ὅτε ἀνεγνωρίσθη ὁ Χριστιανισμὸς ὑπὸ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ὡς ἐπικρατοῦσα θρησκεία τοῦ ῥωμαϊκοῦ κράτους, τότε καὶ ἡ ἐξωτερικὴ λατρεία κατέστη μᾶλλον πομπώδης καὶ ἐπιβλητική. Πλὴν τοῦ λόγου τούτου, πρὸς συστηματικὴν διοργάνωσιν τῆς μουσικῆς κατὰ τὸν δ´ αἰῶνα, οἱ θεῖοι Πατέρες μετὰ ζήλου εἰργάσθησαν ἕνεκα τῶν αἱρετικῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, οἵτινες ἀπεπείρωντο διὰ τῆς μουσικῆς νὰ μεταδώσωσι τὰ κακόδοξα αὐτῶν φρονήματα. Ἐκ τῶν Πατέρων σπουδαίως πρὸς τεχνικὸν διοργανισμὸν τῆς Μουσικῆς εἰργάσθησαν· Ἐφραὶμ ὁ Σύρος ἐν Συρίᾳ, Ἀθανάσιος ὁ Μέγας ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, ὁ Ἀμβρόσιος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Μεδιολάνων, ὁ Μέγας Βασίλειος ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ, καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Κωνσταντινουπόλεως.

Ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ μέχρι τοῦ Δ΄ μ.Χ. αἰῶνος ἔψαλλεν ἅπας ὁ λαός. Ἀλλὰ ἐπειδὴ oἱ ὕμνοι σὺν τῇ ἐξαπλώσει τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐπληνθύνοντο, καὶ ἐπειδὴ συνήθως χασμῳδίαι συνέβαινον, ἐκρίθη ὡς εὔσχημον καὶ εὔρυθμον νὰ ὑποκαταστήσωσι τὸν λαὸν οἱ ψάλται διὰ τῶν δύο χορῶν.

[Γεώργιος Παπαδόπουλος - Ἐκδόσεις "Τέρτιος", Κατερίνη]

 

ΑΡΧΙΚΗ ] ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ] ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ] Ῥωμανὸς ὁ Μελωδός ]