Ἱερὰ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης

Απὸ Γερμανὸν τὸν Δ´ εἰς Βαρθολομαῖον τὸν Α´ (1844-2002)

Ἐπὶ τοῦ λόφου τῆς Ἐλπίδος τῆς νήσου Χάλκης τῶν Πριγκηποννήσων, ὑψώνεται ἡ Ἱερὰ Μονὴ τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἡ ἐπονομαζομένη καὶ τοῦ Ἐσόπτρου, τοῦ Κατόπτρου, τῶν Δεσποτῶν, τοῦ Περιβλέπτου, τοῦ Χαλκίτου, κ.λπ. Ἡ ἵδρυσις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ἀνάγεται στὸν 8ο αἰῶνα, καὶ ὡς ἱδρυτὴς αὐτῆς ἀναφέρεται ὁ Πατριάρχης Φώτιος ὁ Μέγας. Συνδέεται ὅμως ἡ ἱστορία τῆς Μονῆς καὶ μετὰ τῶν ἀοιδίμων Πατριαρχῶν Μητροφάνους του Γ´ καὶ Γερμανοῦ τοῦ Δ´, οἱ ὁποῖοι θεωροῦνται ἀνιδρυτὲς αὐτῆς.

Τὸν λόφο τῆς Ἐλπίδος καὶ τὴν Ἱερὰ Μονὴ τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐπέλεξεν ὁ μακαριστὸς Πατριάρχης Γερμανὸς ὁ Δ´ διὰ τὴν ἀνέγερσιν Θεολογικοῦ φυτωρίου πρὸς κάλυψιν τῶν πολλαπλῶν τότε πνευματικῶν, θεολογικῶν, ἀλλὰ καὶ διοικητικῶν ἀναγκῶν τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας.

Δὲν θὰ ἀναφερθοῦμε, στὴν ἱστορία τῆς Σχολῆς. Θὰ περιορισθοῦμε, ἁπλά, σὲ σύντομη περιγραφὴ τῶν συνθηκῶν, ἐντὸς τῶν ὁποίων αὐτὴ ἄνοιξε τὶς πύλες της, μὲ βαθειὰ τὴν πεποίθηση, ὅτι ἐκπληκτικὲς ὁμοιότητες καὶ ἀναλογίες ὑφίστανται μεταξὺ τῆς τότε καὶ τῆς σημερινῆς καταστάσεως. Καὶ οἱ ἀναλογίες αὐτὲς ἀκριβῶς ἐνισχύουν ἄλλη πεποίθησι, ὅτι δηλαδή, πολλὰ συνδέουν καὶ τοὺς δυὸ Πατριάρχας, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ πρῶτος, Γερμανὸς ὁ Δ´, συνέδεσε τὸ ὄνομά του μὲ τὴν ἵδρυση τῆς Σχολῆς, ἐνῷ ὁ δεύτερος, Βαρθολομαῖος ὁ Α´, συνέδεσε τὸ δικό του μὲ τὸν ὑπεράνθρωπο καὶ ἄνισο πολλάκις ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐπαναλειτουργία αὐτῆς.

Πὼς ὅμως καὶ γιατί ἡ Μητέρα Ἐκκλησία προέβη στὴν ἵδρυση τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης; Τὸ πολιτικὸ καὶ κοινωνικὸ προσκήνιο τῆς ἐποχῆς, ἀλλὰ καὶ οἱ οἰκονομικὲς δυνατότητες τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους οὐδόλως δύνανται νὰ χαρακτηρισθοῦν ὡς δεδομένα, τὰ ὁποῖα προσέφεραν τὸ ἰδανικὸ πλαίσιο γιὰ τὴν ὑλοποίηση ἑνὸς τέτοιου μεγαλόπνοου σχεδίου. Δὲν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἐξέφρασαν φόβους καὶ ἀμφιβολίες, ὅταν ἄκουσαν τὸν Πατριάρχη νὰ μιλᾷ γιὰ τὴν ἵδρυση τῆς Σχολῆς. Δὲν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι προσπάθησαν νὰ ἀποτρέψουν τὸν Πατριάρχη Γερμανὸ τὸν Δ´. Καὶ ἴσως δὲν εἶχαν ἄδικο. Πολλὲς ἀντίστοιχες προσπάθειες λειτουργίας Θεολογικοῦ καθιδρύματος εἶχαν ἀποτύχει στὸ ἀπώτερο καὶ ἐγγὺς παρελθόν, λόγῳ ἀκριβῶς τῶν συνθηκῶν ποὺ ἐπικρατοῦσαν τότε.

Παρὰ τὶς δυσχέρειες ὅμως καὶ τὶς ἀντιξοότητες, παρὰ τοὺς δισταγμοὺς καὶ τὶς ἐπιφυλάξεις, παρὰ τὶς ἐλλείψεις καὶ τὰ ἐμπόδια, ὁ μέγας Πατριάρχης τόλμησε τὸ ἀποφασιστικὸ βῆμα γιὰ τὸ συμφέρον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ Γένους.

Ἡ ἐπιμόρφωση τοῦ ἱεροῦ κλήρου, ἡ καλλιέργεια τῆς Θεολογικῆς ἐπιστήμης καὶ ἡ ἄρτια προετοιμασία κληρικῶν καὶ λαϊκῶν στελεχῶν γιὰ τὴν ἀνάληψη ὑπεύθυνων καθηκόντων καὶ θέσεων στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας καθίστατο ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη. Ὁ Θεοσεβισμὸς τοῦ Θεοφίλου Καῒρη, ὁ ὁποῖος εὕρισκε γόνιμο ἔδαφος στὸ Βαυαρικὸ καθεστὼς τοῦ νεοπαγοῦς Ἑλληνικοῦ Κράτους, οἱ προσηλυτιστικές δραστηριότητες τῶν δυτικῶν ἱεραποστολῶν, καθὼς καὶ ἡ διάδοση τῶν ἀποτόκων τῆς διαφωτίσεως νέων φιλοσοφικῶν συστημάτων καὶ ἰδεῶν ἔπρεπε ὁπωσδήποτε νὰ ἀντιμετωπισθοῦν κατάλληλα ἀπὸ τὴν Μητέρα Ἐκκλησία.

Πέραν ὅμως αὐτῶν, Ὀρθοδοξία καὶ Γένος κλυδωνίζονταν ἐν μέσῳ τοῦ πολυτάραχου καὶ κατὰ πάντα ἀσταθοῦς κοινωνικό-πολιτικοῦ πλαισίου τῆς ἐποχῆς. Οἱ μεγάλες ζυμώσεις, ἐθνικές, πολιτιστικές, οἰκονομικές, ἰδεολογικές, πνευματικές, ἐκκλησιαστικές, οἱ ὁποῖες ἔμελλαν νὰ προετοιμάσουν τὴν ἔλευση τοῦ 20ου αἰῶνα εἶχαν ἤδη ἀρχίσει. Τὸ μέγεθος τῶν ἀναγκῶν ὑπερέβαινε κατὰ πολὺ κάθε στενὸ γεωγραφικὸ ὅριο καὶ ἐλάμβανε διεθνεῖς, ἂν μὴ καὶ παγκόσμιες διαστάσεις. Ὁμογενεῖς καὶ ὁμόδοξοι ἔστρεφαν τὰ βλέμματά τους πρὸς τὴν Μητέρα Ἐκκλησία καὶ ἀναζητοῦσαν συμπαράσταση καὶ ἀρωγή. Ἐκρίνετο, τρόπον τινα, ἡ αὐθεντικότητα τοῦ οἰκουμενικοῦ πνεύματος καὶ χαρακτῆρα τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας. Ἐκρίνετο ὄχι μόνο τὸ παρελθὸν καὶ τὸ παρόν, ἀλλὰ καὶ τὸ μέλλον. Ὁμολογουμένως, δὲν ὑπῆρχαν ἀλλὰ περιθώρια καθυστέρησις.

Ὅλα αὐτὰ ἐνεθάρρυναν τὸν Πατριάρχη Γερμανὸ νὰ προβῇ στὶς δέουσες ἐνεργείας καὶ νὰ καταβάλῃ, μαζὶ μὲ τοὺς συνεργάτες του, ὑπεράνθρωπες προσπάθειες γιὰ τὴν ἵδρυση καὶ λειτουργία τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης. Διορατικὸς καὶ ὀραματιστής, δραστήριος καὶ τολμηρός, ὁ Πατριάρχης κατόρθωσε νὰ ὑπερβῇ πολλὰ ἐμπόδια καὶ νὰ προσφέρῃ στὴν Ἐκκλησία τὸ ἵδρυμα ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο θὰ τροφοδοτοῦσε αὐτὴν ἐπὶ σειρᾷ πολλῶν ἐτῶν, μέχρι καὶ τοῦ 1971.

Ἐν μέσῳ λοιπόν, καιρῶν χαλεπῶν καὶ κατόπιν ἀγώνων πολλῶν ἄνοιξε ἡ Ἱερὰ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης τὶς πύλες της ἐπὶ Πατριάρχου Γερμανοῦ του Δ´, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1844. Ἐν μέσῳ καιρῶν χαλεπῶν, καὶ πάλιν, δυστυχῶς δὲ τῶν Θυρῶν αὐτῆς κεκλεισμένων, ἑόρτασε ἡ Σχολή, ἐπὶ Πατριάρχου Βαρθολομαίου του Α´, τὴν ἐκατοπεντηκονταετίαν ἀπὸ τῆς ἱδρύσεώς της, τὸν Ἀύγουστο τοῦ 1994.

Πολλὲς προσπάθειες εἶχαν καταβληθεῖ τὴν παρελθοῦσα εἰκοσαετία καὶ ἄπειρα ἐγένοντο διαβήματα πρὸς πᾶσαν κατεύθυνση γιὰ τὴν ἐπαναλειτουργία τῆς Τροφοῦ Σχολῆς. Ἐκεῖνο ὅμως, τὸ ὁποῖο εἶναι ἰδιαίτερα χαρακτηριστικό, εἶναι ὅτι ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ὁ Α´ ἐπελήφθη τοῦ ζητήματος προσωπικά. Ἀμέσως μετὰ τὴν ἐκλογήν του, συμπεριέλαβε τὸ μέλημα τοῦτο στὶς προγραμματικές του δηλώσεις τὸν Νοέμβριο τοῦ 1991.

Εἶναι ὄντως ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀναλυτικὴ σύγκριση, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, τῶν συνθηκῶν ἐν μέσῳ τῶν ὁποίων ἱδρύθη ἡ Σχολὴ καὶ ἐκείνων ἐν μέσῳ τῶν ὁποίων καταβάλλονται σήμερα προσπάθειες γιὰ τὴν ἐπαναλειτουργία της. Πολλὲς καὶ πάλι οἱ ἀνάγκες τοῦ ὁμοδόξου καὶ ὁμογενοῦς πληρώματος. Πολλὲς οἱ προσδοκίες τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας ἀπὸ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς Ἐκκλησίες. Μεγάλες οἱ πνευματικὲς ὑποχρεώσεις τῆς Ὀρθοδοξίας ἐντὸς τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης.

Εἶναι ἐπίσης ἐνδιαφέρουσα ἡ σύγκριση τῶν διαβημάτων τῶν δύο Πατριαρχῶν. Δὲν εἶναι, καὶ πάλι, λίγοι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἐκφράζουν ἀμφιβολίες, ἀκούγοντας τὸν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο νὰ μιλᾷ γιὰ τὴν ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς. Δὲν εἶναι λίγοι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι συνιστοῦν ρεαλιστικὴ ἀποδοχὴ τῆς κατάστασης ποὺ ἐπικρατεῖ σήμερα. Καὶ ἴσως δὲν ἔχουν καὶ αὐτοὶ ἄδικο. Πολλὲς προσπάθειες ἤδη ἀπέτυχαν. Πολλὲς ἐνέργειες παρέμειναν ἄκαρπες. Παρὰ ταῦτα, ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ὁ Α´ δὲν παρητήθη τοὺ ἀγῶνα. Συναντήθηκε μὲ τον Πρόεδρο τῆς Τουρκικῆς Δημοκρατίας καὶ πολλοὺς ἄλλους ἁρμόδιους παράγοντες. Προσπάθησε καὶ προσπαθεῖ νὰ κρατήσῃ στὸ προσκήνιο τὸ φλέγον αὐτὸ θέμα κατὰ τὶς ἐπισκέψεις του πρὸς τὶς κατὰ τόπους ἀδελφὲς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ τὶς λοιπὲς Χριστιανικὲς Ἐκκλησίες καὶ Ὁμολογίες. Ἐκθέτει τὸ ὅλο ζήτημα σὲ Ὑπουργούς, Ὑφυπουργούς, Πρέσβεις, Γενικοὺς Γραμματεῖς Διεθνῶν Διεκκλησιαστικῶν Ὀργανισμῶν ποὺ τὸν ἐπισκέπτονται. Καλεῖ πάντοτε ὅλους τοὺς ἐνδιαφερόμενους, ἰδιαίτερα δὲ τοὺς ὁμογάλακτους ἀδελφούς, νὰ συμπράξουν, νὰ κρατήσουν ἀμείωτο τὸ ἐνδιαφέρον τους γιὰ τὴν ἱερὴ πλέον αὐτὴ ὑπόθεση.

Ἡ Πατριαρχικὴ καὶ Συνοδικὴ ἀπόφασις γιὰ ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις ἐπὶ τῇ ἐκατονπεντηκονταετίᾳ, ἀπὸ τὴν ἵδρυση τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης, ἐλήφθη τὴν 28η Ἰουλίου τοῦ 1992 κατόπιν σχετικῆς πρότασης τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου καὶ ἔδωσε ἀφορμὴ στὴν συγκέντρωση ἐπὶ τὸ αὐτό, ἀπὸ 28ης ἕως 3lης Αὐγούστου 1994, στὶς ἀγκάλες τῆς Μητέρας Τροφοῦ Σχολῆς, μεγάλου ἀριθμοῦ ἀποφοίτων της, οἱ ὁποῖοι διακονοῦν σήμερα ἀνὰ τὴν ὑφήλιο.

Ἐν χαρμολύπῃ ἑορτάσθη ἡ ἐπέτειος καὶ ἐπραγματοποιήθη τὸ προσκύνημα εὐγνωμοσύνης πρὸς τὴν Σχολή. Δὲν ὑπάρχει ἴσως καλύτερη καὶ περιεκτικότερη ἔκφραση, προκειμένου ἵνα χαρακτηρισθῇ ἡ ὅλη ἀτμόσφαιρα τῶν ἑορταστικῶν αὐτῶν ἐκδηλώσεων. Χαρὰ ὁπωσδήποτε καὶ συγκίνηση ἱερὰ αἰσθάνθηκαν ὅλοι οἱ ἀπόφοιτοι τῆς Σχολῆς καὶ φοιτήσαντες σ᾽ αὐτὴ ποὺ προσῆλθαν στὴν πανήγυρι, διότι, ἀξιώθηκαν νὰ γίνουν κοινωνοὶ τῆς χαρᾶς τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἑόρτασε ἐπέτειο ἱστορικοῦ ὄντως σταθμοῦ στὴν ζωὴ καὶ μαρτυρίαν της.

Ἐν χαρμολύπῃ, ἐγένετο καὶ ὁ ἀπολογισμὸς τῆς πλουσίας συγκομιδῆς καθ᾽ ὅλο τὸ διάστημα τῆς λειτουργίας τῆς Σχολῆς. Μὲ εὐγνωμοσύνη ἀναφέρθηκε, ὅτι ἐφοίτησαν σ᾽ αὐτὴ 930 συνολικὰ ἱεροσπουδαστές. Ἀπὸ αὐτούς, 343 ἔγιναν Ἐπίσκοποι, 12 ἀνῆλθαν στὸν Οἰκουμενικὸ Θρόνο, ἀνὰ δύο στοὺς Θρόνους τῶν Ἁγιωτάτων Πρεσβυγενῶν Πατριαρχείων Ἀλεξανδρείας καὶ Ἀντιοχείας, 4 στὸν Ἀρχιεπισκοπικὸ Θρόνο τῶν Ἀθηνῶν καὶ στὸν τῶν Τιράνων. Μαζὶ μὲ αὐτούς, ἄλλοι 318 κληρικοὶ καὶ οἱ ὑπόλοιποι ὡς λαϊκοὶ θεολόγοι προσέφεραν καὶ προσφέρουν τὶς ὑπηρεσίες τους στὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Γένος. Μετὰ λύπης ὅμως πολλῆς ὑπεμνήσθη ἐπίσης, ὅτι ἡ σκυτάλη, ἡ ὁποία ἐπὶ δεκαετίες ὁλόκληρες ἀνελλιπῶς παρεδόθη στὶς νεώτερες γενεές, παραμένει σήμερα μετέωρη.

Ἀπόστολος Δανιηλίδης
Μητροπολίτης Μοσχονησίων